الجامع الصغير
Celaluddin es-Suyuti(h.911/m.1505)
Celaluddin es-Suyuti tarafından derlenen eser 10.000 hadisi muhtevidir. Bir sayıma göre 10.934 hadis bulunduğunu söyleyenler varsa da bu günkü baskısında sayı olarak 10.031 hadis bulunmaktadır. Müellif bu eserindeki hadisleri, daha önce yazdığı Cem'ul-Cevami' adlı eserinden seçmiş, ulaşılması ve bulunması kolay olsun diye, hadisin ilk kelimesine göre harf sırasına dizerek tertiplemiştir.
Genellikle kavli hadislerden kısa ve öz hadislere yer vermiştir. Daha çok akaid, tıb, adab, terğib-terhib, dua, ilim, tevbe, zikir, şemail ve fezail ile ilgili hadisleri almış, fıkhi hüküm bildiren hadislere nadiren yer vermiştir. Az da olsa fiili hadisler de bulunmaktadır. Hz. Peygamberin yasaklarına ( باب المناهي ) adıyla tahsis ettiği özel bir bölüm ( نهي ) ibaresiyle başlayan rivayetleri ihtiva etmektedir. Müellif hadisleri alfabetik olarak sıralarken her harfin sonunda o harfle başlayan ve ( ال ) takısı alan kelimelerle başlayan hadisleri yine kendi içerisinde alfabetik olarak vermektedir.
İddiasına göre uydurmacıların rivayetinde tek kaldığı hadisleri almamıştır, yani eserde uydurma rivayet yoktur, eser sahih, hasen ve zayıf hadislerden oluşmaktadır. Ancak hadis seçiminde ve hadisler hakkında verdiği hükümlerde sıklıkla tenakuza düştüğü de bir gerçektir. "Sahihtir" veya en azından "uydurma değildir" hükmüyle el-Camiu's-Sağir'e aldığı bazı hadisleri bizzat kendisi uydurma hadislere tahsis ettiği el-Leali'l-Mesnua fi'l-Ehadisi'l-Mevzua isimli kitabına alarak uydurma olduklarına hükmetmekte ve böylece kendisinin ifadeleri olan aşağıdaki görüşleriyle tenakuza düşmektedir.
Suyuti'nin gerek uydurma olduğuna kendisinin hükmettiği, gerekse diğer muhaddislerce uydurmacı olarak nitelenen bazı ravilerden aldığı hadisler derlenip yine harf sırasına göre tertiplenerek ayrı bir kitap halinde basılmıştır: Ebu'l-Feyz Ahmed, el-Muğir ale'l-Ehadisi'l-Mevzua fi'l-Camii's-Sağir, Beyrut-1982. Gerçi hadis ravileri hakkında verilen hükümler çoğunlukla o hükmü veren kişinin ravi hakkındaki bilgisine bağlı içtihadi hükümlerse de, bir hadis hakkında aykırı fikirleri görmek isteyenlerin, el-Camiu's-Sağir'i kullanırken bu kitaptan da istifade etmeleri onların daha sağlıklı neticeye ulaşmalarını sağlayacaktır.
Bazı hadislerin sıhhat dercesi hakkında Suyuti'nin verdiği hükümlerde isabetsizlikler konusunda tenkit yazanlardan biri de Abdurrauf el-Münavi(ö.1030)'dir. Münavi, Suyuti'nin kitabı üzerine yazdığı Feyzu'l-Kadir fi Şerhi'l-Camii's-Sağir adlı eserinde onu tenkit etmiştir. Bazı hadislerin derecesi konusunda Suyuti'ye aykırı hüküm vermiş ve hükmünün gerekçelerini de açıklamıştır. Bu eser el-Camiu's-Sağir'in en çok ilgi gören şerhidir, Kahire-1357'de basılmıştır.
Suyuti bu eserine aldığı hadislerin metnini senetsiz olarak kaydetmekte, hadis metninin sonunda hadisi tahric eden(yani eserine alan) müellifleri rumuzlar halinde göstermekte ve hadisin hangi sahabe tarafından rivayet edildiğini kaydetmekte, yine burada, hadisin sıhhat durumunu rumuzlarla belirtmektedir.
Eserinin mukaddimesinde şöyle demektedir;
"Bu kitapta Peygamber sözlerinin ve peygamberi hikmetlerin binlercesini bir araya getirdim. Kısa ve öz hadisleri tercih ettim, rivayet madeninden en değerli olanlarını seçtim. Hadislerin tahricinde son derecede dikkatli davrandım, kabuğu terk edip özü aldım.Yalancı ve uydurmacıların rivayetlerinden uzak durdum. Bu nedenle kitabım şimşeğin ve yıldızın üstünlüğü gibi bu sahada yazılan diğer kitaplardan daha üstündür. Önceki hiçbir kitapta bulunmayan hadis ilminin seçme inceliklerini de içine almıştır. Talebelerin kullanması kolaylaşsın diye hadisin ilk harfinden başlayarak harf sırasına göre tertip ettim ve el-Camiu's-Sağir adını verdim, çünkü bu eser Cem'ul-Cevami' adını verdiğim ve Peygamberimizin tüm hadislerini derlemeyi amaçladığım büyük eserlerimden seçilmiştir." Bu kitapta kullanılan rumuzlar şunlardır:
( خ ): Buhari ( م ): Müslim ( ق ): Buhari-Müslim(Müttefekun aleyh)
( د ): Ebu Davud ( ت ): Tirmizi ( ن ): Nesai
( ة ):İbn Mace ( 3 ): Ebu Davud-Tirmizi-Nesai ( 4 ): Ebu Davud-Tirmizi-Nesai-İbn Mace
( حم ): Ahmed b. Hanbel ( ك ): el-Hakim/Müstedrek ( تخ ): Buhari/Tarih
( خد ): Buhari/Edebu'l-Müfred ( حب ): İbn Hibban/Sahih ( ع ): Ebu Ya'la/Müsned
( ص ): Said b. Mansur/Sünen ( قط ): Darekutni/Sünen ( هق ): Beyhaki/Sünen
( ش ): İbn Ebi Şeybe/ Musannef ( حل ):Ebu Nuaym/Hilye ( عق ): Ukayli/Duafa
( عد ): İbn Adiyy/el-Kamil ( خط ): Hatib/Tarih ( هب ):Beyhaki/Şuabu'l-İman
( عم ): Abd b. Ahmed/Zevaidu'l-Müsned ( طب ): Taberani/Mu'cemu'l-Kebir ( طس ):Taberani/Mu'cemu'l-Evsat
( طص ):Taberani/Mu'cemu's-Sağir ( عب ): Abdurrezzak b. Hemmam/el-Cami ( فر ): ed-Deylemi/Müsnedu'l-Firdevs
Derlemede kullanılan kaynak kitaplar ve müellifler için kullanılan bu otuz rumuzdan başka, hadislerin sıhhat dereceleri için de şu rumuzlar kullanılmaktadır: ( صح ): Sahih Hadis ( ح ): Hasen Hadis ( ض ): Zayıf Hadis
Bu eser çok kullanılan başvuru kaynaklarından biri olması nedeniyle rumuzlardan bazılarının açılımını kolaylık olması bakımından şu hadis üzerinde gösterelim:
1411-خيركم من تعلم القرأن وعلمه (خ ت) عن علي (حم د ت ة) عن عثمان (صح)
el-Camiu's-Sağir'in 1411. hadisi olan bu rivayet:
a- Ali b. Ebi Talib'in rivayeti olarak Buhari'nin Sahih'i ve Tirmizi'nin Sünen'inde yer almaktadır.
b- Osman b. Affan'ın rivayeti olarak da Ahmed b. Hanbel'in Müsned'i, Tirmizi'nin Sünen'i, İbn Mace'nin Sünen'i ve Ebu Davut'un Sünen'inde yer almaktadır.
c- Sahih bir rivayettir.
Suyuti'nin bu eseri gayet yararlı ve güzel tertip edilmiş bir eserdir. Müslümanlar arasında meşhur olan bu eser, insanların karşılaştıkları hadislerin kaynağını bulmak için başvurduğu kaynaktır. Osmanlı döneminde de gayet yaygın olarak bulunan ve kullanılan bu esere alimler çok sayıda şerhler, haşiyeler ve muhtasarlar yazmış, bu eserdeki hadislerden seçmeler oluşturmuşlardır. Suyuti bu eserini tertip ve tezhipte gerçekten iyi çalışmıştır.
Bu eserin pek çok baskısı bulunmaktadır, bunlardan biri cep boyutunda ve iki cilt olarak basılan nüshası gayet kullanışlı olmakla birlikte tahkikli değildir. Basılan nüshalar arasında da bilindiği kadarıyla tahkikli olanı yoktur. Sözü edilen nüsha Muhammed Muhyiddin Abdulhamid'in kısmi tahkiki ile ofset usulüyle Beyrut-1352'de basılmıştır. Bundan başka el-Camiu's-Sağir üzerine şerh, zeyl, haşiye, muhtasar ve tenkid kabilinden çok sayıda çalışma yapılmıştır. (Bu çalışmalardan bir kısmı için bkz: Mücteba Uğur, Hadis İlimleri Edebiyatı, s.120-124, Ank.-1996)
