تهذيب التهذيب

Tehzibu’t-Tehzib

İbn Hacer el-Askalani(852)

Hadis sahasının mümtaz alimlerinden biri, özellikle hadis ricali konusunda mütebahhir olan ve hadis ilimlerinin muhtelif sahalarında muhtevalı ve kıymetli bir çok çalışmaya imza atmış olan İbn Hacer el-Askalani adıyla meşhur Ahmed b. Ali b. Muhammed (d.773-v.852) bu kitap üzerine birkaç çalışma yapmıştır. Bunlardan biri Tehzibu’t-Tehzib’tir. Eser el-Mizzi’nin Tehzib’i üzerine yazılan en meşhur muhtasar çalışmalarından biridir.

Müellif, Mizzi’nin eserinin kullanılmasının zorluğu gerekçesiyle bu eser üzerine sistemli bir muhtasar yazmaya karar verir. Mizzi’nin kitabı üzerine Zehebi’nin çalışmalarını incelemesi ve onlardaki eksiklikleri görmesi onu bu muhtasarı yazmaya daha da teşvik etmiştir. Bu önemli çalışmasında büyük ölçüde Zehebi ve Alaeddin Moğoltay’ın çalışmalarından yararlanmış, genelde aşağıdaki hususlara dikkat etmiş ve ön plana çıkarmıştır :

Bu çalışmasında Mizzi’nin Tehzib’inden kimseyi çıkarmamış aksine, Mizzi’nin kitabında yer alması gerektiği halde almadığını düşündüğü bazı ravileri eklemiş ve toplam 12415 ravinin biyografisine yer vermiştir.

Mizzi’de olduğunun aksine biyografilerde, ravinin şeyh ve talebeleri çoksa bunların tamamını zikretmeyip sadece meşhur olanların isimlerini kaydetmiş, şeyh ve talebelerin sıralanışını alfabetik değil başka kriterlere göre yapmıştır.

Mizzi’nin kitabında bulunan “Siyer-i Nebi, Kütüb-i Sitte imamlarının şartları, güvenilir ravilerden rivayete teşvik” gibi bölümler bu kitaba alınmamış, ravinin rivayetlerinden verilen örnekler tamamen kaldırılmıştır.

Mümkün olduğunca uzatmalardan sakınmış ve çalışmasının, asıl maksat olan ravinin cerh-tadili ile ilgili bilgilere indirgemeye çalışmıştır. Bu nedenle cerh-tadile delalet etmeyen bir çok ifadeyi hazfetmiş ve yerine bu maksadı gerçekleştirmeye yönelik olarak hadis imamlarının o ravi adaleti hakkındaki görüşlerini nakletmiştir. Kendi ilavelerini “derim ki” ifadesiyle belirtmiştir ki kitapta bu kayıtla zikredilen bütün bilgiler İbn Hacer’e ait olmaktadır.

Ravinin cerh ve tadili ile hoca ve talebeleri hakkındaki bilgileri de kısaltarak vermiş, fakat kısa biyografilerde tasarrufta bulunmamış onları aynen almıştır. Ravilerin ölüm tarihlerindeki ihtilafları zikretmek yerine tercih ettiği tarihleri vermekle yetinmiştir.

Hulasa İbn Hacer’in bu kitabı çok emek sarf edilmiş, güzel ve yararlı bir muhtasar olarak şöhretini hak etmiştir. u eseri sebebiyle müellif hakkında ‘Mizzi’nin kitabı üzerinde keyfi tasarruflarda bulunarak onu çarpıtmıştır, ondaki yararlı bir çok şeyi ihmal etmiştir’ gibi tenkitler yersizdir. Muhtasarın asılla aynı olmaz, üzerinde bazı tasarrufların bulunması gayet tabiidir.

Bu eser 12 cilt halinde Haydarabad-1968’de ve değişik zamanlarda farklı zaman ve yerlerde basılmıştır.

Bazı dostlarının ve talebelerinin isteği üzerine yazdığı bu eserinde yine kendi eseri olan Tehzibut-Tehzib’i kısaltmıştır. Takribu’t-Tehzib adını verdiği bu çalışmasında kitabına aldığı raviler hakkında birkaç cümleyi geçmeyen kısa bilgiler vermekle yetinmiştir. Raviler hakkındaki bilgileri tam bir içtihat, şahsi tasarruf ve tercih ile vermiştir. Usul ve metod olarak Tehzib’indeki usulü takip etmiş, sadece orada kullandığı bazı remizleri bu yeni çalışmasında değiştirmiştir.

Eserine yazdığı mukaddimede ravileri cerh-tadil bakımından 12 mertebeye ayırmış ve her mertebe için belirli cerh tadil lafızları kullanmıştır. Bu nedenle eserden istifade edeceklerin mukaddimeyi okumaları ve bu mertebeleri dikkate almaları gerekmektedir. Ayrıca ravileri tabaka bakımından 12 tabakaya ayırmıştır eserden istifade için bu hususun da dikkate alınması gerekmektedir. Kısacası önce mukaddimeyi okuyup takip edilen usulü ve kullanılan ıstılahları öğrenmekte yarar vardır.

Raviler hakkında kısa yoldan neticeye varmak, hadis ilmi bakımından onların güvenilirlik derecesini, İbn Hacer’in içtihadına göre öğrenmek isteyenler için son derecede yararlı ve pratik bir eser olan bu kitap 2 cilt halinde Abdulvahhab Abdullatif’in tahkiki ile Kahire-1975’te basılmıştır.

Yine İbn Hacer’in kendi eseri olan Takrib üzerine yaptığı ve Tahriru Takribi’t-Tehzib adını verdiği ve usul olarak ilk iki çalışmasından pek de farklı olmayan bir eseri Beşşar Avvad Maruf ve Şuayb Arnavud’un tahkiki ile Beyrut-1997’de basılmıştır.