İhtilaf Halindeki Hadisleri Konu Edinen Kitaplar

İki hadis hem lafız hem de mana bakımından zahiren birbirine aykırı düşebilir. Bu durumda hadisler arasındaki ihtilafı konu edinen kitaplara bakmak gerekir. İhtilafu’l-hadis alanında yazılmış olan kitapların başlıcaları kronolojik sırayla şunlardır:

1. Muhammed b. İdris eş-Şafii’nin (204/819) İhtilafu’l-Hadis.

Kitabu’l-Ümm içinde müstakil bir bölüm halinde bu konuyu ele alan Şafii, ihtilaf halindeki tüm hadisleri zikretmeyi konu edinmemiş, ancak hadislerin aralarını uzlaştırmak takib ettiği usule dair bazı bilgiler vermeyi amaçladığından ihtilaflı hadislerin ancak bir bölümüne yer vermiştir. Eser, el-Ümm’ün hamişinden başka Muhammed Ahmed Abdülaziz’in tahkiki ile Beyrut-1986’da neşredilmiştir.

2. Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim İbn Kuteybe’nin (276/889) Te’vilu Muhtelifi’l-Hadis. Eserin baş tarafında hadis tarihinin bazı konularına dair bilgiler aktarıldıktan sonra, aralarında ihtilaf olduğu söylenen çeşitli hadisler te’vil edilmeye çalışılmaktadır. Kahire-1969’da Matbaatü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye tarafından neşredilmiştir. Eser M. Hayri Kırbaşoğlu tarafından Türkçe’ye çevrilerek ‘Hadis Müdafası’ adıyla İstanbul-1979’da yayınlanmıştır.

3. Ebu Abdillah Muhammed b. Nasr el-Mervezi eş-Şafii (294/907)’nin İhtilafu’l-Ulema. Subhi es-Samerrai’nin tahkiki ile Beyrut-1986’da (2. baskısı) yapılmıştır.

4. İbn Cerir et-Taberi (310/922)’nin Muhtasaru Ulemai’l-Emsar. Eserin diğer bir adı İhtilafu’l-Fukaha’dır. J. Schacht tarafından Leiden-1933’de neşredilmiştir.

5. Ebu Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Sellame et-Tahavi (321/933)’nin Müşkilü’l-Asar. Bu alanda yazılmış en geniş eser olma hüviyetini taşımaktadır. Kitabın bir bölümü 4 cilt halinde Haydarabad-1333’de basılmıştır. Kitap Beyanu Müşkili’l-Asar, Beyanu Müşkili Hadisi Rasulillah ve Te’vilu Müşkili’l-Hadis isimleriyle de anılmaktadır. Süleyman b. Halef el-Baci (474/1081) bu kitabı ihtisar etmiş, Cemalüddin Yusuf b. Musa b. Muhammed el-Hanefi (803/1400) bu muhtasarı el-Mu’tasar mine’l-Muhtasar adıyla hülasa etmiştir. Haydarabad’da 1307 ve 1362 yıllarında basılmıştır.

         6. Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Furek(406/1015) Müşkili’l-Hadis ve Beyanuhu. Abdülmu’ti Emin Kal’aci’nin tahkiki ile Haleb-1982’de neşredilmiştir.

         7. İbnu’l-Cevzi (597/1201)’nin et-Tahkik fi İhtilafi’l-Hadis. Kitap et-Tahkik Ehadisi’l-Hilaf ve et-Tahkik fi Ehadisi’t-Ta’lik isimleriyle de anılmaktadır. Muhammed Hamid el-Faki’nin tahkikiyle Kahire-1954’de neşredilmiştir.

8. Ebu’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf Sıbt İbni’l-Cevzi (654/1256)’nin İsaru’l-İnsaf fi Asari’l-Hilaf. Nasr Ali en-Nasır’ın tahkikiyle Kahire-1987’de Daru’s-Selam tarafından neşredilmiştir.

9. Ahmed b. Ferah (699/1300)’ın Muhtasaru Hılafiyyati’l-Beyhaki. İbrahim el-Hudayr’ın tahkikiyle 5 cilt halinde Riyad-1997’de basılmıştır.