الطبقات الكبير

Tabakatü’l-Kebir

İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed (230/844)

Yanlış olarak Tabakatu’l-Kübra ismiyle meşhur olan, artı‎‎k bu isimle tanı‎nan, kataloglara geçen ve bu isimle de basılan eserin doğru ismi Kitabu’t-Tabakati’l-Kebir’dir. Bu eserde Hz. Peygamberden başlayarak sahabe, tabiin, etbau’t-tabiin vd. gibi müellifin zamanına kadar yaşayan şahısların biyografileri verilmektedir.

Ravilerin biyografileri konusunda günümüze ulaşabilen eserlerin ilklerinden olması ve geniş muhtevasıyla rical denilince ilk akla gelen eserlerden biridir. Sahabeyi temelde beş kategoriye ayırarak inceler :

1-Bedir harbine katılan Muhacirler

2-Bedir harbine katılan Ensar

3-Bedir harbine iştirak edemeyen sahabiler

4-Mekke fethinden önce müslüman olanlar

5-Mekke fethinden sonra müslüman olanlar

Şahısları yaşadıkları yerlere göre de kategoriler halinde tasnife tabi tutarak inceleyen ve böylece kolaylık sağlamak isteyen İbn Sa’dın eserinin değişik ve orijinal bir tasnif sistemi vardır. Eserden iyi istifade için bu sistemin bilinmesi gerektiğinden bunu ciltler halinde verelim.

1.Ciltte Hz. Peygamberin hayatı ele alınmıştır.

2.Ciltte Peygamberimizin gazveleri, hastalığı ve vefatı anlatıldıktan sonra Medine’de fetva verecek ehliyette olanlar, Hz. Peygamber zamanında ve sonrasında Kur’anın bütününü cem eden sahabiler ile Hz. Peygamber sonrası Medine’de fetva veren Ensar ve Muhacirin ele alınmıştır. Eser bu yönüyle de Hz. Peygamber hakkında yazılan, kaynak olma özelliği taşıyan ilk ve en geniş biyografilerden biridir.

3.Ciltte Bedir savaşına katılan Ensar ve Muhacirin’in biyografileri verilmektedir.

4.Ciltte Bedir harbine katılamamış ancak müslümanlıkta kıdemli olanlar ile Mekke’nin fethinden önce müslüman olanların biyografileri ele alınmıştır.

5.Ciltte Mekke, Taif, Yemen, Yemame, Bahreyn’e yerleşmiş olan sahabiler, bu beldelerdeki tabiiler ve takipçileri ile Medineli tabiiler’e yer verilmiştir.

6.Cilt Kufe’ye tahsis edilerek buraya yerleşen sahabe, tabiin ve takipçileri ile müellifin zamanına kadar buradan yetişmiş alim, ravi ve fakihlerin biyografileri anlatılmıştır.

7.Ciltte farklı belde ve kasabalara yerleşmiş olan sahabe tabiin ile müellifin zamanına kadarki takipçilerinin biyografilerine yer verilmiştir. Bu kısımda genellikle Basra Şam ve Mısır’a yerleşenler zikredilmiştir, diğer beldelere yerleşmiş olanlardan zikredilenler çok az sayıdadır.

8.Ciltte sadece hanım sahabilere yer verilmiştir.

İbn Sa’dın derleme dışında esere eleştirel açıdan kişisel katkısı yok denecek kadar azdır, verdiği bilgi ve tenkitler genellikle nakillere dayanmaktadır. Hadis münekkitlerince mutemed biri olarak kabul edildiği için nakilleri ve dolayısıyla eseri itibar görmüştür. Eserin muhtevasında 4300 civarında şahsın biyografisi bulunmaktadır. Sahabe biyografilerini uzunca vermeye çalışmasına rağmen kaydettiği bazı biyografiler çok kısadır ve yetersiz bir iki cümleden ibarettir. Sistematik bazı tertipler olsa da eserin bütününde uygulanmış belirli bir sistemden söz etmek mümkün değildir.

İbn Sa’dın muhtelif talebeleri tarafından rivayet edilmiş olan bu eseri Alman müsteşrikler 1898-1918 yılları arasında Prusya İlimler Akademisinde 8 cilt halinde neşretmişlerdir. Daha sonra kullanışsız bir fihrist ile birlikte 9 cilt olarak Beyrut-1957-58 yılarında yapılmıştır. Bu eser üzerine Muhammed Ali İdlibi ve Muhammed Avvame’nin hazırladığı fihrist eserden istifadeyi kolaylaştırmıştır (Beyrut-1986).( Kitap hakkında geniş bilgi için bakınız : Zübeyr Sıddikî, Hadis edebiyatı tarihi, s.151-155, terc. Yusuf Ziya Kavakçı, İstanbul-1966 )