البرهان في علوم القرآن

el-Burhan fi Ulumi'l-Kur'an

Bedruddin Zerkeşi(h.794/m.1392)     

        Mukaddimesinde, kendisinden önceki alimlerin hadis metodolojisinde olduğu gibi Kur'an İlimlerinin bütün konularını ihtiva edecek tarzda bir eser yazmadıklarından söz ederek bu alandaki ihtiyaca cevap vermek gayesiyle bu kitabı telif ettiğini belirten Zerkeşi, eserini "nev" adını verdiği kırk yedi bölüme ayırmış, bunlardan her birinin, derinliğine incelenmesi halinde bir ömrün yetmeyeceği kadar geniş ve önemli olduğunu söylemiştir.

       Esbabu'n-nüzul, elvücuh ve'n-nezair, fevasilu'l-ayat, müteşabihat, mübhemat, fevatihu's-süver, havatimu's-süver, garibu'l-Kur'an, ahkamu'l-Kur'an, mütevatir ve şaz kıraatlar, resmu'l-mushaf, adabu tilaveti'l-Kur'an, emsalü'l-Kur'an, nasih ve mensuh, i'cazu'l-Kur'an vb. Kur'an ilimlerinin önemli konuları kitapta müstakil birer bölüm halinde işlenmiştir. Kur'an'ın üslup özellikleriyle Kur'an'daki harf ve edatlara ayrılan bölümler, eserin en geniş bölümlerini meydana getirir.

        Genellikle her nev'in giriş kısmında daha önce aynı konuda telif edilmiş önemli eserler hakkında bilgi verilir. Sık sık "fasıl", "faide"(veya fevaid), "tenbih" "mesele" gibi ara başlıklara rastlanır. Ancak bunların çoğunda konu adı bulunmadığı için naşir köşeli parantez içinde verdiği başlıklarla bu eksikliği gidermeye çalışmıştır.

        Konuları işleyişindeki nisbi dağınıklık, bu sahada yazılmış ilk eserlerden biri olmasından kaynaklanmaktadır. Suyuti'nin, hocası Muhammed el-Kafiyeci'den(879/1474) naklettiğine göre Kafiyeciet-Teysir adıyla bu ilim dalında ilk müstakil eseri kendisinin yazdığını söylerken, Katib Çelebi ve Taşköprüzade'nin de belirttiği üzere, Zerkeşi'nin bu eserinden habersiz olduğunu ortaya koymuştur.Suyuti, Kur'an ilimleri sahasında el-Burhan fi Ulumi'l-Kur'an'dan daha meşhur olan el-İtkan fi Ulumi'l-Kur'an adlı eserini telif ederken bu eserden geniş ölçüde istifade etmiştir.

        el-Burhan fi Ulumi'l-Kur'an Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim'in tahkikiyle dört cilt halinde neşredilmiştir.(Kahire 1376)

      Suat Yıldırım, TDVİA "el-Burhan fi Ulumi'l-Kur'an" mad.